سرویس جهان مشرق _ قاره آفریقا به عنوان منطقه ای مملو از ثروتها و منابع طبیعی همواره عرصه رقابت میان کشورهایی همچون آمریکا، فرانسه و روسیه بوده است که اهداف مشخص و متعددی را در این قاره دنبال می کنند. از آن گذشته رژیم صهیونیستی نیز از دهه های گذشته تلاش کرده با نفوذ در میان برخی از کشورهای این قاره که پتانسیل عادی سازی با این رژیم را دارند، جای پایی برای خود در این منطقه از جهان پیدا کند.

سیاست خارجی روسیه در آفریقا

 روند سیاست خارجی روسیه، در توجه به آفریقا نشان از آن دارد که مسکو با جدیت به سوی گسترش روابط همه جانبه با کشورهای آفریقایی و نفوذ بیش از پیش در این قاره تلاش می کند. به ویژه شخص «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه سعی دارد از رقابت گسترده ای که بین قدرتهای بزرگ نظیر آمریکا، چین، اتحادیه اروپا و حتی هند برای حضور در آفریقا وجود دارد، بازنماند و روسیه را به عنوان یک ابرقدرت با عملکرد موثر فرامنطقه ای و بین المللی بار دیگر به جهان بازشناساند.

 نخستین نشست روسیه و آفریقا که ۲۳ اکتبر ۲۰۱۹ در شهر «سوچی» برگزار شد و روسای همه کشورهای این قاره و همچنین رهبران انجمن‌ها و سازمان های مهم منطقه‌ای آفریقا حضور داشتند، فرصتی برای محکم شدن جای پای روسیه در این قاره بود و در حاشیه این نشست قراردادهایی به ارزش بیش از ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار امضا گردید. از نظر مسکو قاره آفریقا دارای ذخایر عظیم منابع طبیعی و نیروی انسانی است و جذابیت بی‌نظیری دارد و روسیه با پشتوانه ای از سابقه حضور در آفریقا، توسعه روابط همه جانبه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با آفریقا را مد نظر دارد.

رقابت مسکو با پاریس و واشنگتن در ساحل آفریقا

در دوره اخیر تنشهای مربوط به ساحل آفریقا و فشار برای خروج فرانسه از آن تکاپوی مسکو برای نفوذ به این منطقه بیشتر شده است. ساحل آفریقا، در واقع، کرانه جنوبی صحرای بزرگ آفریقا است که از غرب به اقیانوس اطلس می‌رسد و از شرق تا دریای سرخ گسترده است. در این میان رقابت تنگی میان روسیه با آمریکا از یک سو و فرانسه از سوی دیگر برای نفوذ به ساحل آفریقا وجود دارد.

در این میان فرانسه به واسطه وجود منابع و ثروت‌های طبیعی به ویژه نفت و گاز و اورانیوم، کشورهای منطقه ساحل آفریقا را حوزه و قلمرو نفوذ سنتی خود می‌داند. از طرف دیگر روسیه با استناد به این برداشت که با عقب نشینی آمریکا از این منطقه طی سال‌های اخیر، فرانسه به تنهایی در میان بحران‌ها مانده؛ به تقویت حضور خود به ویژه برای مقابله با گروه های تروریستی در آفریقا پرداخته است.

این سیاست و رویکرد و طرح‌های روسیه با استقبال کشورهای آفریقایی به ویژه بورکینافاسو، نیجر و مالی مواجه شده است بگونه‌ای که تحلیلگران بر این باورند که مسکو در تلاش است از روند فزاینده احساسات خصمانه نسبت به حضور نظامی فرانسه در منطقه ساحل آفریقا بهره برداری کند و خود را به عنوان یک کشور جایگزین برای کمک به جنگ با سازمان‌های تروریستی معرفی کند بویژه که راهبرد فرانسه در این خصوص دستاوردهای قابل توجهی نداشته است و از زمانیکه پاریس وارد این منطقه شده با اتهاماتی نظیر این مواجه است که فقط به فکر حفظ منافع خویش است.

اعتراض مردم ساحل آفریقا به حضور فرانسه

اخیرا در ازای مخالفت گسترده مردم کشورهای ساحل آفریقا با حضور فرانسه، توجه به سمت نفوذ احتمالی روسیه و امکان  همکاری استراتژیک میان مسکو و الجزایر برای برهم زدن توازن قوا در این منطقه معطوف شده است.

حدود دو سال قبل تظاهرات هایی در پایتخت مالی برگزار شد و مردم این کشور خواستار خروج نیروهای فرانسوی شدند. مردم مالی در جریان این تظاهرات ها، درحالی  شعارهای ضد فرانسوی سر می دادند که پرچم روسیه را در دست داشتند.

در بورکینافاسو نیز هزاران معترض در بخش شمال مرکزی این کشور هفته گذشته مانع عبور کاروان لجستیک نظامی فرانسوی که از سمت ساحل عاج به نیجر  می آمد شدند و مسیر آن را برای چند روز مختل کردند.

مردم منطقه ساحل آفریقا معتقدند که فرانسه در ماموریت اصلی خود در مبارزه با گروه های تروریستی شکست خورده است و همچنین اطلاعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه فرانسه از تروریست ها در ساحل آفریقا حمایت می کند تا بتواند  نفوذ خود را در این منطقه حفظ و ثروتهای آن را غارت کند.

در سایه چالش های فزاینده فرانسه در ساحل آفریقا، از سال ۲۰۱۶ و زمانی که پاریس تصمیم به پایان حضور نظامی خود در ساحل آفریقا گرفت، روسیه  تبدیل به یک بازیگر اصلی در  این منطقه شده است.   در سال ۲۰۱۹ و همزمان با فروپاشی نفوذ فرانسه در ساحل آفریقا و تاکید مردم این منطقه بر اینکه پاریس دیگر شریک قابل اعتمادی در مبارزه با تروریسم نیست، مسکو  شروع به افزایش نفوذ خود در این منطقه کرده است.

تشدید تنشهای مالی و الجزایر با پاریس

همچنین طی هفته های گذشته با افزایش تنش میان مقامات فعلی در مالی و فرانسه تماسها میان مسکو و مالی افزایش یافته است. همچنین خبرهای غیر رسمی درباره مذاکرات جدی برای امضای قرارداد امنیتی میان دولت مالی و یک  شرکت وابسته به یک نهاد امنیتی روسیه شنیده می شود. ۶ اکتبر سال جاری میلادی وزارت خارجه مالی سفیر فرانسه را در اعتراض به اظهارات توهین آمیز «امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه احضار و تاکید کرد که فرانسه به مالی پشت کرده است.

علاوه بر مالی، روابط الجزایر با فرانسه نیز از اکتبر گذشته  به دلیل برخی اظهارات امانوئل مکرون شاهد وخامت بی‌سابقه ای بوده است.   در همین راستا الجزایر در اعتراض به اظهارات مکرون که تاریخ الجزایر را زیر سوال برده و به این کشور توهین کرده بود سفیر خود را از پاریس فراخواند.

تشدید تنش ها در روابط میان الجزایر و مالی با فرانسه همزمان با حمایت دیپلماتیک روسیه از مقامات انتقالی مالی صورت می گیرد. علیرغم تهدیدها و فشارهای فرانسه برای تحریم دولت مالی در صورت امضای توافقنامه با شرکت وابسته به روسیه، روابط دیپلماتیک مالی و روسیه افزایش پیدا کرده است. مقامات مالی اخیراً در یک کنفرانس مطبوعاتی تاکید کردند، هر زمان که کشور ما با شرایط سختی روبرو می شود روسیه در کنار ما ایستاده و از ما حمایت می‌کند. اکنون نیز ما در شرایط سخت و پیچیده ای قرار داریم و ممکن است که از دوست خود یعنی روسیه کمک بخواهیم.

رویکرد مشترک روسیه و الجزایر در ساحل آفریقا

کارشناسان به رویکرد مشترک الجزایر و روسیه برای پایان دادن به نفوذ فرانسه در ساحل آفریقا اشاره می کنند؛ اما در عین حال معتقدند که اتحاد الجزایر و روسیه در آفریقا دور از انتظار است.

«مخلوف کاهی» استاد علوم سیاسی دانشگاه اورگلا در جنوب الجزایر، در این زمینه معتقد است، با توجه به منافع و استراتژی‌های مختلف نمی‌توان درباره هماهنگی الجزایر و روسیه در منطقه ساحل آفریقا صحبت کرد. منافع روسیه با الجزایر یکی نیست و روابط استراتژیک بین دو کشور نقش روسیه در ساحل آفریقا را تعیین نمی کند. دو طرف همچنین موضع متفاوتی در قبال بحران لیبی دارند.

روسیه برای تبلیغ راهبرد خود در منطقه ساحل آفریقا به پیشنیه استعماری کشورهای غربی در منطقه اشاره می‌کند تا احساسات کشورهای آفریقایی را علیه قدرت های استعمارگر تحریک سازد. همچنین بی‌ثباتی و نبود امنیت در کشورهای این منطقه فرصتی را برای حضور روسیه فراهم کرده است. کارشناسان بر این باورند که زیان‌های مادی و انسانی فرانسه که در نتیجه حمله گروه‌های تروریستی رقم خورده در کنار مخالفت افکار عمومی فرانسوی ها نسبت به حضور این کشور در ساحل آفریقا و کاهش حضور نظامی آمریکا در این منطقه در کل زمینه را برای افزایش نفوذ مسکو در ساحل آفریقا آماده کرده است.